Βοηθώντας τα παιδιά μετά από μια φυσική καταστροφή Πληροφορίες για εκπαιδευτικούς

 ΕΝΩΣΗ ΣΧΟΛΙΚΩΝ  ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ  ΕΛΛΑΔΑΣ

Greek Association of School Psychologists

 schoolpsy@schoolpsy.net   

eschopseQgmail.com  

Βοηθώντας τα παιδιά μετά από μια φυσική καταστροφή

Πληροφορίες για γονείς και εκπαιδευτικούς

Οι φυσικές καταστροφές μπορεί να είναι και συχνά είναι ιδιαίτερα τραυματικές στα παιδιά και νέους. 

Το βίωμα ενός επικίνδυνου ή  βίαιου σεισμού ή πλημμύρας, θύελλας ή άλλων ξαφνικών αλλαγών στο περιβάλλον είναι τρομακτικό ακόμη και για τους ενήλικες, και η καταστροφή στο οικείο περιβάλλον (δηλαδή, το σπίτι και την κοινότητα) μπορεί να είναι μακράς διαρκείας και βασανιστικά ενοχλητική και οδυνηρή. Συχνά επηρεάζεται μια ολόκληρη κοινότητα, υπονομεύοντας περαιτέρω την ικανότητα ενός παιδιού να νοιώσει ασφάλεια και να αντιληφθεί τι είναι ομαλό και κανονικό στη ζωή. 

Όλα αυτά αποτελούν παράγοντες που προκαλούν και αναδεικνύουν μια ποικιλία από μοναδικά ζητήματα και που δοκιμάζουν την ψυχική ικανότητα προσαρμογής, μαζί με τα ειδικά πρακτικά ζητήματα που προκαλούνται από το είδος και τη μορφή των φυσικών καταστροφών (την καταστροφή του σπιτιού ή/και  όλης της γειτονιάς/κοινότητας, ανάγκη μεταστέγασης). 

Συχνά η προσοχή εστιάζεται μόνο στα πρακτικά ζητήματα ή/ και στις παθολογικές αντιδράσεις ορισμένων ατόμων. Παραγνωρίζονται  οι συνέπειες στο ρόλο της οικογένειας και του ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος στην ελάττωση ή την επιδείνωση του ατομικού τραύματος, αλλά παραγνωρίζονται και οι συναισθηματικές αντιδράσεις της πλειοψηφίας των ατόμων που ζουν τη καταστροφή και δοκιμάζουν την ικανότητα προσαρμογής τους και αντιμετώπισης των νέων αναγκών.

Τα γεγονότα του σεισμού είναι τέτοια που συνταράζουν όχι μόνο τα σπίτια αλλά και το γνωστικό σύστημα του ατόμου και το συναισθηματικό του κόσμο. Τα παιδιά, όταν τελειώσει η άμεση απειλή, αναζητούν επαφή με τους ενήλικες που είναι σημαντικοί στη ζωή τους και περιμένουν καθοδήγηση στο πώς να διαχειριστούν τις αντιδράσεις τους στα γεγονότα.  

Οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, και όσοι ασχολούνται με την φροντίδα τους μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά και τους νέους να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες μιας φυσικής καταστροφής παραμένοντας ήρεμοι και διαβεβαιώνοντας και καθησυχάζοντας τα παιδιά ότι δεν κινδυνεύουν και όλα θα πάνε καλά. Από την πρώτη στιγμή, με άμεση ανταπόκριση, θα πρέπει να δοθεί έμφαση σε προσπάθειες διδασκαλίας στρατηγικών αποτελεσματικής αντιμετώπισης, προώθησης υποστηρικτικών σχέσεων, και βοήθειας στα παιδιά να κατανοούν τις συναισθηματικές και άλλες  αντιδράσεις τους και να καταλάβουν ότι δεν είναι τα μόνα που αντιδρούν περίεργα και συναισθηματικά.

 Τα σχολεία και οι σχολικές δραστηριότητες μπορούν να βοηθήσουν και μπορούν να έχουν ένα σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, παρέχοντας ένα σταθερό και οικείο περιβάλλον. Το σχολικό προσωπικό, ως ενήλικες φροντίδας, μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να επιστρέψουν στις κανονικές δραστηριότητες και ρουτίνες (στο μέτρο του δυνατού), και να παρέχει μια ευκαιρία να μετατραπεί ένα τρομακτικό γεγονός σε μια εμπειρία μάθησης.

Η αποκατάσταση μπορεί να πάρει χρόνο

Αν και οι φυσικές καταστροφές μπορεί να διαρκέσουν μόνο ένα μικρό χρονικό διάστημα, οι επιζώντες μπορεί να ζουν με τα επακόλουθα της καταστροφής για μήνες ή και χρόνια.  Η συνεργασία μεταξύ της σχολικής ομάδας κρίσης και ενός συνόλου φορέων της Κοινότητας - Δήμου, κρατικών υπηρεσιών και οργανώσεων είναι αναγκαία για να υπάρχει επαρκής ανταπόκριση στις πολλές ανάγκες των παιδιών, των οικογενειών και της κοινότητας μετά από μια φυσική καταστροφή. Οι οικογένειες συχνά υποχρεώνονται να έχουν συγχρόνως συναλλαγές με πολλά πρόσωπα και ποικίλους φορείς (π.χ.,  πραγματογνώμονες, εργολάβους, ηλεκτρολόγους, Ερυθρό Σταυρό, ειδικούς, κ.λ.π.). 

Η επούλωση των πληγών μετά από μια φυσική καταστροφή παίρνει το χρόνο. Ωστόσο, η έγκαιρη προετοιμασία και η άμεση ανταπόκριση θα διευκολύνει την μετέπειτα προσαρμογή και την επούλωση του ψυχολογικού τραύματος. 

Πιθανές αντιδράσεις των παιδιών και των νέων σε φυσικές καταστροφές

Η σοβαρότητα των αντιδράσεων των παιδιών θα εξαρτηθεί από τους συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου. Αυτοί περιλαμβάνουν την έκθεση στο  πραγματικό γεγονός, τις σωματικές βλάβες ή την απώλεια ενός αγαπημένου, το επίπεδο γονικής υποστήριξης, την μετακίνηση από το σπίτι τους ή την Κοινότητα, το επίπεδο της φυσικής καταστροφής, και τους προ-υπάρχοντες κινδύνους, όπως μια προηγούμενη τραυματική εμπειρία ή ψυχική ασθένεια.  Οι ενήλικες πρέπει να επικοινωνούν με έναν επαγγελματία εάν τα παιδιά εμφανίζουν σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά ή οποιοδήποτε από τα ακόλουθα συμπτώματα για μεγάλο χρονικό διάστημα.

·       Παιδιά προσχολικής ηλικίας: πιπίλισμα αντίχειρα, ενούρηση, σωματική προσκόλληση και εξάρτηση από τους γονείς, διαταραχές ύπνου, απώλεια της όρεξης, φόβο για το σκοτάδι, παλινδρόμηση στη συμπεριφορά, και απόσυρση από τους φίλους και τις συνήθεις δραστηριότητες.

·      Παιδιά του δημοτικού σχολείου: αψιθυμία, επιθετικότητα, σωματική προσκόλληση, εφιάλτες, αποφυγή σχολείου, δυσκολία συγκέντρωσης, και απόσυρση από τις  δραστηριότητες και τους φίλους. 

·    Έφηβοι: διαταραχές ύπνου και διατροφής, διέγερση, αύξηση των συγκρούσεων, σωματικές ενοχλήσεις, παραβατική συμπεριφορά, και δυσκολία συγκέντρωσης.

Μια μειοψηφία των παιδιών μπορεί να διατρέχει κίνδυνο να εμφανίσει διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) μετά από ένα – τρεις μήνες ή και περισσότερο χρόνο μετά το επώδυνο γεγονός. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν αυτά που αναφέρονται παραπάνω, καθώς επίσης το βίωμα εκ νέου της καταστροφής κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού ή/και στα όνειρα,  αναμονή και προφυλάξεις ή αίσθημα ότι η καταστροφή συμβαίνει πάλι, αποφυγή υπενθύμισης της καταστροφής, γενικό μούδιασμα σε συναισθηματικά θέματα και αυξημένα συμπτώματα διέγερσης, όπως αδυναμία συγκέντρωσης της προσοχής και αντιδράσεις τρόμου.  Ορισμένοι έφηβοι, αν και σπάνια, μπορεί επίσης να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να επιχειρήσουν την αυτοκτονία αν πάσχουν από σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως PTSD ή κατάθλιψη.  Και πάλι, οι ενήλικες πρέπει να ζητήσουν επαγγελματική βοήθεια ψυχικής υγείας για τα παιδιά που παρουσιάζουν αυτά τα συμπτώματα.

Όμως η πλειοψηφία των παιδιών μπορεί και μάλλον δεν θα έχει πρόβλημα και θα βρει το δρόμο της. Αλλά το κόστος αποκατάστασης και οι πιθανές συνέπειες στους άλλους μπορεί να μετριαστούν αν τα παιδιά και οι παιδαγωγοί τους έχουν την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη. 

Αμέσως μετά από μια φυσική καταστροφή: πληροφορίες για γονείς και εκπαιδευτικούς

Παραμένουμε ήρεμοι και καθησυχαστικοί. Τα παιδιά παίρνουν μηνύματα και έχουν πρότυπα αντίδρασης από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά. Μαζί τους αναγνωρίζουμε την απώλεια ή την καταστροφή, αλλά υπογραμμίζουμε τις προσπάθειες της Κοινότητας/Δήμου για την αποκατάσταση της τάξης και καθαριότητας και για την ανοικοδόμηση. Αν η οικογένεια και οι φίλοι τους μπορούν, τους διαβεβαιώνουμε ότι τους σκέπτονται και θα φροντίσουν για τις ανάγκες τους και ότι η ζωή θα επανέλθει στο φυσιολογικό.

Αναγνωρίζουμε και εξομαλύνουμε τα συναισθήματά τους. Δίνουμε την ευκαιρία στα παιδιά να συζητήσουν τα συναισθήματα και τις ανησυχίες τους, και να ρωτήσουν για όποιο θέμα τους απασχολεί για το γεγονός. Ακούμε με ενσυναίσθηση και με αποδοχή των συναισθημάτων τους. Είναι πολύ σημαντική η ακρόαση με κατανόηση. Τους πληροφορούμε ότι οι αντιδράσεις τους είναι φυσιολογικές και αναμενόμενες.

Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να μιλήσουν για συμβάντα που σχετίζονται με την καταστροφή. Τα παιδιά χρειάζονται την ευκαιρία να συζητήσουν τις εμπειρίες τους σε ένα ασφαλές περιβάλλον αποδοχής. Οργανώνουμε δραστηριότητες που ενθαρρύνουν τα παιδιά να συζητήσουν τις εμπειρίες τους. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα μεθόδων (λεκτικές και μη λεκτικές) και να περιλαμβάνει διάφορα σχέδια δράσης (π.χ., ζωγραφική, ιστορίες, δράμα, μουσική, ηχογράφηση και καταγραφή βίντεο). Αναζητούμε τη βοήθεια του σχολικού ψυχολόγου, σύμβουλου, ή άλλου ειδικού εάν χρειαζόμαστε βοήθεια με ιδέες στην οργάνωση των δραστηριοτήτων ή στη διαχείριση της συζήτησης.

Προωθούμε θετική αντίδραση και δεξιότητες επίλυσης των προβλημάτων. Οι δραστηριότητες θα πρέπει να διδάσκουν στα παιδιά πώς να εφαρμόσουν τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων στους στρεσογόνους παράγοντες που σχετίζονται με την καταστροφή.  Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να αναπτύξουν ρεαλιστικές και θετικές μεθόδους αντιμετώπισης και οι οποίες αυξάνουν την ικανότητά τους να διαχειρίζονται το άγχος τους και να προσδιορίζουν τις στρατηγικές που ταιριάζουν με κάθε κατάσταση.

Δίνουμε σημασία στην ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών. Επικεντρώνουμε στις ικανότητές τους. Βοηθάμε τα παιδιά να θυμηθούν και να περιγράψουν τι έχουν κάνει στο παρελθόν που τους βοήθησε να ξεπεράσουν το φόβο ή την αναστάτωσή τους. Τους εστιάζουμε την προσοχή σε περιπτώσεις άλλων καταστροφών και σε κοινότητες που έχουν βιώσει παρόμοιες καταστροφές και έχουν ξαναβρεί συνθήκες ομαλής ζωής (π.χ., Κεφαλονιά το 1953, Αθήνα, στο παρελθόν Σαντορίνη, στο εξωτερικό Μαϊάμι και Τσάρλεστον Η.Π.Α., σεισμός και τσουνάμι).

Ενίσχυση της φιλίας των παιδιών και της αλληλο-υποστήριξης συνομηλίκων και συμμαθητών. Τα παιδιά με συναισθηματική υποστήριξη από τους άλλους είναι σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουν τις αντιξοότητες. Οι σχέσεις των παιδιών με τους συνομηλίκους μπορούν να είναι πηγή ιδεών και προτύπων για το πώς να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες και μπορούν να βοηθήσουν να μειωθεί η  απομόνωση. Σε πολλές περιπτώσεις καταστροφών, οι φιλίες μπορεί να αποδιοργανωθούν εξαιτίας της μετεγκατάστασης της οικογένειας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι γονείς μπορεί να είναι λιγότερο διαθέσιμοι για την παροχή στήριξης στα παιδιά τους λόγω της δικής τους εξάντλησης και λόγω του ότι τους έχουν καταβάλει τα συναισθήματα τους. Δραστηριότητες που προκαλούν τα παιδιά να συνεργάζονται σε μικρές ομάδες μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά και να τα ενισχύσουν να έχουν υποστηρικτικές σχέσεις με τους συνομηλίκους τους.

Προσέχουμε τις δικές μας ανάγκες. Δίνουμε χρόνο για τον εαυτό μας και προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε τις δικές μας αντιδράσεις στην κατάσταση όσο το δυνατόν πληρέστερα. Βοηθούμε τα  παιδιά μας καλύτερα εάν οι ίδιοι είμαστε καλά. Αν είμαστε αγχωμένοι ή στενοχωρημένοι, τα παιδιά μας είναι πιο πιθανό να αισθάνονται το ίδιο. Μιλήστε με άλλους ενήλικες όπως μέλη της οικογένειας, φίλοι, ή σύμβουλοι. Είναι σημαντικό να μην μένουμε μόνοι μας και να εγκλωβιζόμαστε στους φόβους ή το άγχος. Το μοίρασμα των συναισθημάτων με άλλους συχνά κάνει τους ανθρώπους να συνδέονται μεταξύ τους περισσότερο και να αισθάνονται πιο ασφαλείς. Φροντίζουμε τη σωματική υγεία μας. Αφιερώνουμε χρόνο, ακόμη και αν δεν μπορούμε παρά μόνο λίγο, για να κάνουμε πράγματα που μας αρέσουν. Αποφεύγουμε τη χρήση ναρκωτικών ουσιών ή αλκοόλ για να νοιώσουμε καλύτερα.

Αμέσως μετά από μια φυσική καταστροφή: πληροφορίες ειδικά για τα σχολεία

Εντοπίζουμε τα παιδιά και τους νέους που είναι υψηλού κινδύνου και σχεδιάζουμε παρεμβάσεις. Οι παράγοντες κινδύνου περιγράφονται πιο πάνω στην ενότητα για τις αντιδράσεις των παιδιών. Οι παρεμβάσεις μπορεί να περιλαμβάνουν συζητήσεις στην τάξη, ατομική συμβουλευτική, συμβουλευτική σε μικρή ομάδα ή οικογενειακή θεραπεία.  Από συζητήσεις στην τάξη, και διατηρώντας στενή επαφή με εκπαιδευτικούς και γονείς, η σχολική ομάδα αντιμετώπισης της κρίσης (π.χ. εκπαιδευτικός, ψυχολόγος, κοινωνικός λειτουργός) μπορεί να βοηθήσει να εντοπιστούν οι μαθητές που  χρειάζονται εξωσχολικές υπηρεσίες συμβουλευτικής. Επίσης, χρειάζεται να προβλεφθεί μηχανισμός αυτο-παραπομπής και  παραπομπής των μαθητών από τους γονείς.

Δίνεται χρόνος και ευκαιρία στους μαθητές να συζητήσουν την καταστροφή.  Ανάλογα με την κατάσταση, οι εκπαιδευτικοί μπορεί να είναι σε θέση να καθοδηγήσουν αυτή τη συζήτηση στην τάξη, ή οι μαθητές μπορούν να συναντήσουν τον ψυχολόγο του σχολείου ή άλλο ειδικό ψυχικής υγείας στο πλαίσιο μια ομάδας παρέμβασης στην κρίση. Οι συζητήσεις στην τάξη βοηθούν τα παιδιά να προσεγγίσουν με τη λογική την καταστροφή. Επίσης, ενθαρρύνουν τους μαθητές να αναπτύξουν αποτελεσματικά μέσα αντιμετώπισης και προσαρμογής, ανακαλύπτουν ότι οι συμμαθητές μοιράζονται παρόμοιες ερωτήσεις, και αναπτύσσουν δίκτυα αλληλοϋποστήριξης συνομηλίκων. Αλλά οι εκπαιδευτικοί δεν θα πρέπει να αναμένεται να διεξάγουν τέτοιες συζητήσεις, εάν τα παιδιά έχουν επηρεαστεί σοβαρά, ή αν οι ίδιοι νοιώθουν εξάντληση.

Δίνεται χρόνος και ευκαιρία στο προσωπικό για να συζητήσουν τα συναισθήματά τους και να μοιραστούν τις εμπειρίες τους.  Ακόμη και τα μέλη της ομάδας υποστήριξης θα πρέπει να έχουν εξίσου την ευκαιρία να λάβουν υποστήριξη από έναν εκπαιδευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας. Η παρέμβαση σε καταστάσεις κρίσης απομυζά συναισθηματικά και οι προσφέροντες υποστήριξη θα πρέπει να έχουν ευκαιρία για την επεξεργασία της δικής τους ανταπόκρισης στην κρίση. Σε αυτούς μπορεί να περιλαμβάνονται οι εκπαιδευτικοί και λοιπό σχολικό προσωπικό, αν αυτοί ανέλαβαν ρόλο προσφοράς υπηρεσιών στους μαθητές σε κρίση.

Εξασφαλίζουμε πρόσθετη ψυχολογική υποστήριξη. Συχνά πολλοί ειδικοί ψυχικής υγείας  είναι πρόθυμοι να παρέχουν υποστήριξη αμέσως μετά από μια φυσική καταστροφή. Όμως μπορεί να λείπουν μακροπρόθεσμες και μεγάλης διάρκειας υπηρεσίες. Ο Ψυχολόγος του σχολείου μαζί με την ομάδα κρίσης μπορεί να βοηθήσει στην παροχή και το συντονισμό των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, αλλά είναι σημαντικό επί πλέον να συνδεθεί με κοινοτικές υπηρεσίες προκειμένου να διασφαλιστεί η παροχή μιας τέτοιας μακροπρόθεσμης βοήθειας. Στην ιδανική περίπτωση αυτές οι σχέσεις θα πρέπει να έχουν προκαθορισθεί από το σχέδιο υποστήριξης στις έκτακτες ανάγκες.   

6 

Βοηθώντας τα παιδιά να προσαρμοστούν στη μετεγκατάσταση  μετά από μια φυσική καταστροφή

Η μετεγκατάσταση και υποχρεωτική αλλαγή τοποθεσίας κατοικίας είναι συχνή μετά από μια καταστροφή και δημιουργεί μοναδικές προκλήσεις αντιμετώπισης.  Μπορεί να συμβάλλει στην κοινωνική, περιβαλλοντική πίεση και το ψυχολογικό στρες που βιώνουν τα παιδιά και οι οικογένειές τους. Τα παιδιά θα επηρεαστούν περισσότερο από τις αντιδράσεις των γονέων τους και άλλα μέλη της οικογένειας, τη διάρκεια της μετεγκατάστασης, το δικό τους στυλ αντίδρασης στις δυσκολίες και τη συναισθηματική ικανότητα άμεσης αντιδράσεως, καθώς και την ικανότητά τους να μείνουν συνδεδεμένοι με τους φίλους και άλλα γνωστά άτομα και δραστηριότητες. 

Στο βαθμό που είναι δυνατό οι γονείς και όλοι οι άλλοι που φροντίζουν τα παιδιά θα πρέπει να:

Ø Παρέχουν ευκαιρίες για να δουν τα παιδιά τους φίλους τους.  

Ø Μεταφέρουν κατά τη διαμονή στην προσωρινή κατοικία προσωπικά αντικείμενα που έχουν συμβολική αξία και το παιδί εκτιμά.

Ø Καθιερώνουν ρουτίνα για κάποιες καθημερινές δραστηριότητες, έτσι ώστε κάθε παιδί να έχει μια αίσθηση του τι να περιμένει (στο οποίο συμπεριλαμβάνεται η επιστροφή στο σχολείο το συντομότερο δυνατό). Παρέχουν την ευκαιρία στα παιδιά να μοιραστούν τις ιδέες τους και να ακουστούν προσεκτικά οι ανησυχίες ή οι φόβοι.

Ø Είναι ευαίσθητοι στην αναστάτωση που μπορεί να προκαλέσει η μετεγκατάσταση και ανταποκρίνονται στις ανάγκες του παιδιού.  

Ø Λαμβάνουν υπόψη το αναπτυξιακό επίπεδο και τις μοναδικές εμπειρίες κάθε παιδιού. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι, όπως τα παιδιά διαφέρουν, το ίδιο διαφέρουν οι αντιδράσεις τους στην αναστάτωση της μετεγκατάστασης.

  

Επιπλέον, από το προσωπικό του σχολείου πρέπει να:

·     Εξακριβώνεται η κατάσταση του κάθε παιδιού στο σχολείο. Πρέπει να γίνεται επικοινωνία με κάθε παιδί που απουσιάζει και να καταγράφεται το αποτέλεσμα. Να εντοπίζονται οι ανάγκες των παιδιών των οποίων το σπίτι καταστράφηκε ή υπέστη ζημιές.  

·     Αναζητούνται οι αριθμοί τηλεφώνου και διευθύνσεις για κάθε μαθητή που υποχρεώθηκε να μετεγκατασταθεί. Ενθαρρύνονται οι συμμαθητές να τους γράψουν νέα ή να τους τηλεφωνήσουν. 

·       Ακούγονται οι προτάσεις των μαθητών, η περιγραφή των βιωμάτων τους  και να παρατηρείται η συμπεριφορά τους. Παίρνει χρόνο για να κατανοήσουν και να προσαρμοστούν τα παιδιά σε καταστροφές. Είναι απόλυτα φυσιολογικό να συζητούν για τα γεγονότα ξανά και ξανά. Δίνονται ευκαιρίες στα παιδιά  να συζητήσουν πώς αντιμετωπίζουν την κατάσταση και τι τους διευκολύνει να προσαρμοστούν.  Χρησιμοποιούνται δημιουργικές δραστηριότητες και οι τέχνες (π.χ., δραματοποίηση, ζωγραφική, μουσική, φωτογραφία) για να βοηθηθούν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.

·    Προσφέρεται βοήθεια στις οικογένειες για τη χρήση κοινοτικών πόρων και υπηρεσιών. Προσκαλούνται στο σχολείο φορείς και υπηρεσίες που μπορούν να αντιμετωπίσουν ανάγκες που σχετίζονται με την στέγαση και βοηθήματα. Διασφαλίζεται ότι τα παιδιά έχουν κάθε αναγκαία  ιατρική και ψυχολογική στήριξη.

·       Διασφαλίζεται η ολοήμερη λειτουργία του σχολείου όταν χρειάζεται. Αν είναι δυνατόν, με εθελοντές γονείς κ.λ.π., διευρύνεται το ωράριο ακόμη και το Σαββατοκύριακο. 

·  Ενσωματώνονται πληροφορίες σχετικά με την καταστροφή σε σχετικά μαθήματα, ανάλογα με την περίπτωση π.χ. φυσικές επιστήμες, μαθηματικά, ιστορία και γλώσσα.

·       Αναγνωρίζονται και γίνονται σεβαστά τα ΒΑΣΙΚΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ του κάθε παιδιού, και το γεγονός ότι όλα τα παιδιά χρειάζονται τέσσερα πράγματα:

o   Τρεις ή περισσότερους υποστηρικτές ή σημαντικούς ενήλικες στη ζωή τους εκτός από τους γονείς τους.

o   Μια αίσθηση προστασίας, ασφάλειας και ανήκειν στο σπίτι τους, το σχολείο και τη γειτονιά τους.

o Τρεις ή περισσότερες ώρες κάθε εβδομάδα από οργανωμένες δραστηριότητες που εποπτεύονται από έναν ενήλικο.

o   Συμμετοχή ή εθελοντική υπηρεσία.

2014. Επιμέλεια Π. Χηνάς, Προσαρμογή στα ελληνικά από τα κείμενα: a)  Lazarus, P.J., Jimerson, S. R., & Brock, S. E. (2002). Natural Disasters. In S. E. Brock, P. J. Lazarus, & S. R. Jimerson (Eds.), Best Practices in School Crisis Prevention and Intervention (pp. 435-450), Bethesda, MD: National Association of School Psychologists. b) Helping Children After a Natural Disaster 2003, National Association of School Psychologists.

http://didefth.gr/ssn/wp-content/uploads/Βοηθώντας-τα-παιδιά-μετά-από-μια-φυσική-καταστροφή-2014.pdf

 Άλλες σχετικές αναρτήσεις:

 ·     Οδηγίες αντιμετώπισης κρίσεων. Οι Πρώτες 48 ώρες (Περιπτώσεις σοβαρού ατυχήματος, τραγωδίας, σεισμού ή τρομοκρατικής επίθεσης
 ·   Βοηθώντας τα παιδιά μετά από μια φυσική καταστροφή. Πληροφορίες για γονείς

Ρόλος των Σχολικών Ψυχολόγων και των Συμβουλευτικών Υπηρεσιών σε ένα περιβάλλον βίας Εισήγηση Pr Scott Poland 2003

Ρόλος των Σχολικών Ψυχολόγων και των Συμβουλευτικών Υπηρεσιών  σε ένα περιβάλλον βίας.

Στρατηγικές  Πρόληψης και παρέμβασης.

με Εισηγητή τον κύριο Scott Poland

Διευθυντή Σχολικών Ψυχολογικών Υπηρεσιών, Houston Texas

π. Πρόεδρο της Αμερικάνικης Ένωσης Σχολικών Ψυχολόγων,

Ε.Σχο.Ψ.Ε. 2003,μεταφραση Π. Χηνάς

Ημερίδα

Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

Παρασκευή 28 Νοεμβρίου 2003, 19.15-21.00 μμ.

 Εισαγωγή

Ζούμε σε έναν κόσμο όπου η βία και ο θάνατος ενός παιδιού δυστυχώς δεν είναι σπάνιο γεγονός. 

Σε πολλές χώρες οι νέοι σκοτώνονται λόγω των πολέμων και των τρομοκρατικών ενεργειών. Στην Ελλάδα, πολύ συχνά, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας δημοσιοποιούν διεθνείς τραγωδίες ή θανάτους παιδιών που συμβαίνουν στο σπίτι ή σε περίπτωση ατυχημάτων σε παιδικές χαρές ή με τα σχολικά αυτοκίνητα και έχουμε συνεχή κίνδυνο  φυσικής καταστροφής. Όλα αυτά με δραματικό τρόπο επηρεάζουν τα παιδιά μας και την λειτουργία τους στο σχολείο. 

Πώς μπορούμε, εμείς στα σχολεία, να αντιδράσουμε σε αυτές τις συνέπειες και τι μπορούμε να κάνουμε; Τι έχουμε μάθει από τις πρόσφατες τραγωδίες σε άλλα μέρη του κόσμου που μπορεί να είναι χρήσιμο για το σχολικό προσωπικό; Πώς οι σχολικές συμβουλευτικές υπηρεσίες και οι σχολικοί ψυχολόγοι μπορούν καλύτερα να βοηθήσουν; 

Σε ποιες κατευθύνσεις θα πρέπει να αναπτυχθεί το σχολικό σύστημα ώστε να έχουμε και στην Ελλάδα σύγχρονες, συστηματικές υπηρεσίες στήριξης του σχολείου στις ψυχολογικές διαστάσεις του;

Το σωματείο των Ελλήνων Σχολικών Ψυχολόγων -η Ε.Σχο.Ψ.Ε με στόχο την ουσιαστική αναβάθμιση της ποιότητας της εκπαίδευσης και την ενδυνάμωση του σχολείου στο έργου του, διοργανώνει ημερίδα με θέμα: Κρίσεις και Βία στα Σχολεία- Ρόλος των Σχολικών Συμβουλευτικών Υπηρεσιών και των σχολικών Ψυχολόγων σε ένα περιβάλλον Βίας, στην .

Προσκεκλημένος ομιλητής είναι ο Σχολικός Ψυχολόγος Dr. Scott Poland  που είναι έμπειρος σε παρέμβαση μετά από τρομοκρατικά γεγονότα στις ΗΠΑ και τους πυροβολισμούς σε σχολεία για τους οποίους συχνά μιλούν τα ελληνικά ΜΜΕ και διεθνώς αναγνωρισμένος εμπειρογνώμονας για την αντιμετώπιση των σχολικών κρίσεων και των συναισθηματικών συνεπειών που αφορούν τα παιδιά.

Η κεντρική ομιλία, της οποίας το κείμενο ακολουθεί σε μετάφραση, απευθύνεται σε ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, εκπαιδευτικούς, διευθυντές σχολείων και σχολικούς συμβούλους και περιγράφει σύντομα και πρακτικά μερικά μαθήματα από το μέτωπο των σχολικών κρίσεων, για την οργάνωση των σχεδίων παρέμβασης σε κρίση και τις καλύτερες πρακτικές στην παρέμβαση και την πρόληψη κρίσεων.

Ο Πρόεδρος της Ε.Σχο.Ψ.Ε.

Παναγιώτης Χηνάς

.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ

ΟΤΑΝ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΙΝΕΙ  ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΑΣ

Πολλά έχω μάθει από την εικοσιπενταετή εργασία μου ως σχολικός ψυχολόγος και από την εμπειρία μου ως μέλος εθνικών ομάδων παρέμβασης σε κρίσεις μετά από τραγωδίες  σε πολλές περιοχές στις ΗΠΑ, για παράδειγμα της βόμβας στην πόλη Οκλαχόμα, της τρομοκρατίας, της 9/11/01 και των πυροβολισμών σε σχολεία στην Paducah, Jonesboro και Littleton.

Οι σχολικοί ψυχολόγοι και οι σύμβουλοι λογικά καλούνται να παρέχουν άμεση παρέμβαση μετά από μια τραγωδία. Είναι ουσιαστικά απαραίτητο να έχουμε τις δεξιότητες που χρειάζονται σε αυτή την περίπτωση και το πρώτο μέρος αυτής της ομιλίας θα εστιασθεί  στην παρέμβαση. Το δεύτερο μέρος θα εστιασθεί στον σημαντικό ρόλο  της πρόληψης και του έγκαιρου προγραμματισμού.   Οι σχολικοί ψυχολόγοι και οι σύμβουλοι διαδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο στον προγραμματισμό και την πρόληψη. Η εμπειρία μου είναι ότι ένας επαγγελματίας που ενδιαφέρεται και είναι ενημερωμένος στις αναγκαίες γνώσεις μπορεί να έχει αποφασιστικό ρόλο στο αν ένα σχολείο έχει ή δεν έχει ένα καλό σχέδιο παρέμβασης σε κρίσεις.

Είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη μας ότι παρόλο που πολύ σπάνια συμβαίνει να έχουμε  έναν θάνατο στο χώρου του σχολείου, δυστυχώς ο θάνατος ενός παιδιού δεν είναι σπάνιο γεγονός. Με βάση τα στατιστικά δεδομένα για τους διαπιστωμένους θανάτους από το Αμερικανικό κέντρο Ελέγχου των Ασθενειών υπολογίζεται  ότι οι θάνατοι είναι περίπου

§  1 στους 1200 μαθητές στο λύκειο

§  1 στους 3000 στη γυμνάσιο

§  1 στους 4000 μαθητές δημοτικών σχολείων πεθαίνει ή σκοτώνεται ετησίως.

Δεν έχουμε διαθέσιμους αριθμούς για άλλους θανάτους που βεβαίως επηρεάζουν τα σχολεία, όπως ο θάνατος ενός μέλους του σχολικού προσωπικού ή ενός γονέα.

Οι εκπαιδευτικοί  στις ΗΠΑ είχαν πολύ μεγάλη επαγγελματική εμπειρία στη διαχείριση των συναισθημάτων μετά από έναν θάνατο. Μερικά από τα βασικά σημεία που έχουμε μάθει είναι τα εξής:

§  Να μην υποτιμάται ο αντίκτυπος του θανάτου.

§  Όσο πιο γρήγορα προσφέρεται συναισθηματική βοήθεια τόσο καλύτερη η προσαρμογή.

§  Η επεξεργασία από το προσωπικό πρέπει να είναι πρωταρχική και υποχρεωτική.

§  Να προγραμματίζεται συνάντηση με τους γονείς.

§  Να κοινοποιούνται όσο το δυνατόν περισσότερα δεδομένα.

§ Να δίνονται ευκαιρίες στους μαθητές και στο προσωπικό για να μιλήσουν για τα συναισθήματα τους.

§  Να αναγνωρίζεται ότι υπάρχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες.

§  Χωρίς δισταγμό να παραμερίζονται οι ανάγκες για το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών και να αναβάλλονται οι εξετάσεις και τα τεστ.

Το πρώτο βήμα όταν συμβεί ένας θάνατος είναι να ελεγχθούν τα δεδομένα. Οι σχολικοί διευθυντές πρέπει να έρθουν σε επαφή με κατάλληλες πηγές για την επαλήθευση των πληροφοριών όπως η αστυνομία και ένα κοντινό μέλος της οικογένειας (γονείς του αποθανόντος παιδιού ή σύζυγος του μέλους του προσωπικού). Ο διευθυντής πρέπει έπειτα να χρησιμοποιήσει το σχολικό «Δέντρο  Επείγουσας Κινητοποίησης»* για να ειδοποιήσει όλα τα μέλη του σχολείου. Αυτό είναι σημαντικό για να δοθεί η ευκαιρία στα μέλη του σχολικού προσωπικού να επεξεργασθούν τα δικά τους ερωτήματα όσον αφορά στην κρίση και την απώλεια, για να έχουν την ευκαιρία να αναζητήσουν εξωτερική υποστήριξη, και να οργανωθεί μια συνάντηση του προσωπικού προτού να συνεδριάσει επίσημα το σχολείο. Εάν κατά την διάρκεια της συνεδρίασης του σχολείου γίνει η επαλήθευση του θανάτου, τότε ο διευθυντής πρέπει να γράψει ένα σημείωμα και να δοθεί στο χέρι κάθε μέλους του προσωπικού. Σε αυτό δηλώνεται το όνομα των αποθανόντων, η αιτία και ο χρόνος του θανάτου και πρέπει επίσης να περιλαμβάνονται προτάσεις σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο τα μέλη του προσωπικού μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές.

*Το «Δέντρο Επείγουσας Κινητοποίησης» είναι η διαδικασία επείγουσας επικοινωνίας και ειδοποίησης μεταξύ των μελών του σχολικού συστήματος. Δηλ. προκαθορίζεται ότι σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης ένα άτομο καλεί και ειδοποιεί άλλα 5. Το καθένα από αυτά ειδοποιεί  άλλα 5 που επίσης το καθένα καλεί 5 επιπλέον άτομα ώστε να ειδοποιηθούν όλα τα μέλη του προσωπικού σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Λειτουργεί σαν ένα σύστημα πυραμίδας. Το Δέντρο οργανώνεται εκ των προτέρων και κάθε μέλος του σχολικού προσωπικού έχει ένα αντίγραφό του με τα ονόματα και τα τηλέφωνα των μελών και το φυλάσσει στο σπίτι του για να χρησιμοποιηθεί σε περίπτωση κρίσεων.

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

      Οι διευθυντές θέτουν τον τόνο και πρέπει ειλικρινά να αναγνωρίσουν τα δικά τους συναισθήματα και να υποστηρίξουν και να συμβάλουν ώστε όλοι οι εμπλεκόμενοι να έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν τα συναισθήματα τους ομιλώντας, γράφοντας, ζωγραφίζοντας, κάνοντας σχέδια, με τελετές και ιεροτελεστίες. 
     Σε μια περίπτωση μια διευθύντρια ζήτησε συγγνώμη για τα δάκρυα της όταν ανήγγελλε το θάνατο του τρίτου μέλους του προσωπικού. Όμως δεν ήταν ανάγκη να ζητήσει συγγνώμη. Στην πραγματικότητα βοήθησε τον καθένα με το να αφήσει τα συναισθήματα της να εκδηλωθούν. Ένας διευθυντής με διαβεβαίωσε ότι δεν χρειάζεται την βοήθεια μας, παρόλο  που ήμαστε η εθνική ομάδα παρέμβασης σε κρίσεις, διότι από το πρωί της πρώτης μέρας μετά από τους θανάτους οι σύμβουλοι είχαν βοηθήσει τον καθένα και τώρα όλοι είναι μια χαρά. Επειδή ολοσχερώς υποτιμούσε τον αντίκτυπο των θανάτων, χρειάσθηκε προσπάθεια να πειστεί για να καλέσει μια συνεδρίαση του προσωπικού έτσι ώστε να γίνει επεξεργασία των συναισθημάτων τους. Στο τέλος μιας πολύ συγκινητικής συνεδρίασης, ο διευθυντής δημόσια ομολόγησε ότι ήταν λάθος του που δυσκολεύτηκε να αναγνωρίσει ότι είναι ουσιαστικά αναγκαίο το προσωπικό να επεξεργασθεί τα συναισθήματα του. Ένα έτος αργότερα, αρκετοί από τους δασκάλους ανέφεραν ότι αυτή η συνεδρίαση επεξεργασίας βοήθησε όλους να καταλάβουν ότι δεν ήταν οι μόνοι που αντιδρούσαν συναισθηματικά, και η αρχική συνεδρίαση ήταν η βάση για τις επόμενες εβδομαδιαίες συνεδριάσεις επεξεργασίας και για συνεχή παρακολούθηση. Όμως, πάρα πολύ συχνά οι συνεδριάσεις του προσωπικού εξετάζουν μόνο τα πρακτικά ζητήματα και τις λεπτομέρειες για τις αναγκαίες δραστηριότητες και δεν επιτρέπουν την συναισθηματική στήριξη και ανακούφιση με την έκφραση των συναισθημάτων.

Όταν είναι δυνατόν, οι παρεμβάσεις πρέπει να αρχίζουν από το προσωπικό και τους γονείς. Αυτές οι δύο ομάδες ανθρώπων είναι από θέσεως οι καλύτεροι για να βοηθήσουν τα παιδιά. Οι πιο συχνές αντιδράσεις των παιδιών σε μια κρίση είναι: 

§  Φόβος του μέλλοντος.

§  Παλινδρόμηση στα μαθήματα και στην συμπεριφορά.

§  Εφιάλτες και δυσκολίες ύπνου.

Αυτές οι αντιδράσεις δεν είναι συνήθως γνωστές ή κατανοητές από τους ενηλίκους. Οι συνεδριάσεις τόσο με το προσωπικό όσο και με τους γονείς δίνουν την ευκαιρία να σκιαγραφηθούν με τρόπο πρακτικό οι προσδοκώμενες αντιδράσεις των παιδιών και οι τρόποι με τους οποίους μπορούν να τα βοηθήσουν.

Ας σκεφτούμε την περίπτωση που ένας ενήλικας ταξιδεύει σε ένα αεροπλάνο με ένα μικρό παιδί και προκαλείται μια έκτακτη ανάγκη και ο υπάλληλος πτήσης δίνει οδηγίες να τοποθετηθεί η μάσκα οξυγόνου. Στο στόμα ποίου νομίζετε δίνει οδηγίες να τοποθετηθεί πρώτα η μάσκα– του ενήλικα ή του παιδιού; Η απάντηση είναι στο στόμα του  ενήλικα. Όσο περισσότερη βοήθεια δίνεται στο προσωπικό και τους γονείς μετά από έναν θάνατο τόσο περισσότερη βοήθεια είναι σε θέση να δώσουν στα παιδιά! 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟ ΤΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΤΡΑΥΜΑΤΟΣ 

ΜΕΤΑ ΑΠΌ ΕΝΑ ΘΑΝΑΤΟ

§  Ποιο ήταν το αποθανόν πρόσωπο;  Ο θάνατος ενός δημοφιλούς ή καλά γνωστού μέλους της σχολικής κοινότητας θα ασκήσει περισσότερη επίδραση από το θάνατο ενός νέου ή λίγο γνωστού μέλους.

§  Τι συνέβη στον αποθανόν; Ο καθένας ξέρει κάποιο που πέθανε από καρκίνο. Καθώς προχωρεί η πορεία  της ασθένειας δίνονται στους γύρω του ευκαιρίες να προετοιμαστούν για το θάνατο. Όμως η δολοφονία και η αυτοκτονία είναι απροσδόκητες και δυσκολότερο να αντιμετωπιστούν παρά ένας θάνατος από φυσική αιτία ή την ασθένεια.

§  Πού συμβαίνει ο θάνατος;  Οι θάνατοι που συμβαίνουν στον σχολικό χώρο είναι πολύ απροσδόκητοι και δύσκολο να αντιμετωπισθούν. Τα τοπικά και εθνικά μέσα ενημέρωσης μπορούν να αναμιχθούν. Πολλά μέλη της σχολικής κοινότητας μπορεί να φοβούνται να επιστρέψουν στο σχολείο. Εντούτοις, είναι σημαντικό να ανοιχτεί πάλι το σχολείο όσο το δυνατόν γρηγορότερα επειδή το σχολείο είναι ένας χώρος όπου είναι ευκολότερο να προσφερθούν υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε όλους τους ενδιαφερομένους, και σε πολλές κοινότητες είναι το μόνο μέρος όπου όλοι μπορούν να συγκεντρωθούν. Αν συμβεί θάνατος στον σχολικό χώρο, είναι σημαντικό να εξεταστούν οι παράγοντες όπως η εγγύτητα, η διάρκεια και η έκθεση. Η διοίκηση του σχολείου συχνά ελαχιστοποιεί τους θανάτους που συμβαίνουν στην κοινότητα κατά τη διάρκεια των αργιών και της άδειας διακοπών. Ένας ενήλικος παρατήρησε ότι στο γυμνάσιο πολλοί συμμαθητές σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια των θερινών διακοπών και ότι οι μαθητές κάθε βράδυ μαζεύονταν στο χώρο του σχολείου σε μια προσπάθεια να αλληλοβοηθηθούν. Το σχολικό προσωπικό έχασε την ευκαιρία με το να μην είναι εκεί για να προσφέρει βοήθεια. Τα σχολεία που είχαν πυροβολισμούς με μεγάλη δημοσιότητα έχουν διαπιστώσει ότι η παρουσία στο σχολείο της τοπικής και της εθνικής αστυνομίας βοήθησε με τρόπο ανεκτίμητο στον έλεγχο των μέσων ενημέρωσης και στην αποκατάσταση μιας αίσθησης ασφάλειας.

§  Μήπως άλλα προγενέστερα περιστατικά είχαν αντίκτυπο στο σχολείο;  Ο πρόσφατος θάνατος μπορεί να αναδείξει εκκρεμή ζητήματα από άλλες καταστάσεις κρίσης. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας πρέπει να ζητήσουν πληροφορίες για οποιεσδήποτε προηγούμενες τραγωδίες που μπορεί να είχαν αντίκτυπο σε ένα συγκεκριμένο σχολείο και πώς και εάν επιλύθηκαν.

§  Ποιος ήταν ο δράστης; Η αντιμετώπιση των πρόσφατων διαδοχικών πυροβολισμών από μαθητές σε σχολεία ήταν πολύ δύσκολη επειδή είναι πολύ σκανδαλιστικό και προσβλητικό όταν ένας γνωστός διαπράττει μια πράξη βίας. Πολλά αναπάντητα "γιατί;" χρειάζεται να υποβληθούν καθώς επίσης και πολλή συζήτηση των νομικών συνεπειών. Στο Jonesboro, παραδείγματος χάριν, υπήρξε μεγάλη ανησυχία ότι η φυλάκιση για τους δράστες δεν θα ήταν αρκετή.

ΠΩΣ ΚΑΙ ΠΌΤΕ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙ Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ

Τα σχολεία, για πολλούς λόγους, δεν πρέπει να διστάσουν να δεχτούν την εξωτερική βοήθεια. Τα σχολεία απλά δεν έχουν πολλούς επαγγελματίες ψυχικής υγείας και αυτοί που έχουν είναι κατανοητό ότι μπορεί να επηρεαστούν όταν κάποιος που ξέρουν έχει πεθάνει. Ο συνετός διευθυντής θα αναγνωρίσει την ανάγκη για συντονισμό και συνεργασία με τις υπηρεσίες της περιοχής του, το προσωπικό ψυχικής υγείας και την εκκλησία. Στις ΗΠΑ η εθνική βοήθεια είναι διαθέσιμη από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό, την Εθνική Οργάνωση για τη βοήθεια Θυμάτων (www. try- nova.org) και την Εθνική Ομάδα Έκτακτων Αναγκών (www. nasp.web.org). Αυτοί οι φορείς ήσαν εξαιρετικά χρήσιμοι στις σχολικές κοινότητες στην Paducah, Jonesboro, Springfield, Littleton και Flint. Σε μερικές περιπτώσεις, αυτές οι αμερικανικές κοινότητες δυσκολεύτηκαν να ζητήσουν τη βοήθεια και η απόφαση τους σε μεγάλο βαθμό μπλέχτηκε με πολιτικές σκοπιμότητες. Εντούτοις, με βάση την τελική ανατροφοδότηση εκτίμησαν ότι ήταν  θετική η βοήθεια που είχαν αυτές οι κοινότητες.

                                                                                      

ΠΟΙΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΘΟΥΝ ΤΑ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ;

Το πιο πρόσφατο βιβλίο μου, Coping With Crisis εκδ. Sopris West (Αντιμετωπίζοντας τις κρίσεις), περιγράφει πολλές πρακτικές στρατηγικές για να βοηθηθούν κατάλληλα ανάλογα με την ηλικία τους τα παιδιά και το σχολικό προσωπικό. Το πιο σημαντικό είναι τα παιδιά να νοιώσουν ότι δεν υπάρχει πρόβλημα με τα ποικίλα συναισθήματα τους και να έχουν ευκαιρία να εκφράσουν αυτά τα συναισθήματα. Το πρότυπο παρέμβασης σε Κρίσεις της Εθνικής Οργάνωσης για τη βοήθεια Θυμάτων (NOVA) αποδείχθηκε πολύ αποτελεσματικό για τα επακόλουθα των πυροβολισμών σε σχολεία. Το πρότυπο, που ισχύει εξαιρετικά στην σχολική τάξη, προτείνει να  τοποθετηθούν όλα τα θρανία σε έναν κύκλο. Ένας διευκολυντής της ομάδας συντονίζει τη συζήτηση και ένας γραμματέας καταγράφει στον μαυροπίνακα ή στον τρίποδα επακριβώς τις βασικές προτάσεις- κλειδιά. Τα ακόλουθα βασικά σημεία είναι μέρος του προτύπου NOVA:

§  Ο καθένας καλείται να θυμηθεί πού ήταν όταν για πρώτη φορά αντιλήφθηκε την τραγωδία.  

§  Τι αντιλήφθηκε με κάθε μια από τι αισθήσεις του;

§  Ποιες ήταν οι συνοδευτικές σκέψεις και οι συγκινήσεις;

§  Τι τους ανησυχεί για το εγγύς μέλλον;

§  Τι στο παρελθόν τους βοήθησε όταν τους συνέβησαν κακά πράγματα και τι ή ποιοι σήμερα τους ανακουφίζουν;

Ο διευκολυντής  συντονίζει τη συζήτηση και τονίζει τις ομοιότητες  μεταξύ των μελών της ομάδας στις απαντήσεις τους στις ανωτέρω ερωτήσεις. Οι σημειώσεις του γραμματέα χρησιμοποιούνται για την ανασκόπηση των σημαντικών σημείων. Με βάση τις επιθυμίες της ομάδας, οι σημειώσεις είτε καταστρέφονται είτε διαφυλάσσονται στο τέλος της συνεδρίασης. Αυτό το πρότυπο είναι πολύ αποτελεσματικό για την εκκίνηση της διαδικασίας ανάρρωσης.

Η μετέπειτα πρόκληση είναι πώς να διασφαλισθεί τρέχουσα και μακροπρόθεσμη βοήθεια σε όλους που την χρειάζονται και γι’ αυτό η συνδιαχείριση και η συνεργασία με τις υπηρεσίες, τις οργανώσεις και τους επαγγελματίες είναι τόσο σημαντική! Επί πλέον, πολλοί νέοι επιθυμούν να εμπλακούν σε προγράμματα και δραστηριότητες που προκαλούν αλλαγές και βελτιώσεις της κατάστασης. Μια άριστη οργάνωση για την υποστήριξη τους είναι στις ΗΠΑ οι «Μητέρες ενάντια στη Βία».

ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΗΤΑΝ ΑΠΟ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ;

Η αντιμετώπιση της αυτοκτονίας είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Οι σημαντικές και πρακτικές οδηγίες της Αμερικανικής Ένωσης Αυτοκτολογίας (www.suicidology.org) για την εκ των υστέρων παρέμβαση περιγράφουν τα εξής βασικά σημεία:

§  Να μην κλείσετε το σχολείο ή να μην ενθαρρύνετε τη συμμετοχή στην κηδεία κατά τη διάρκεια του σχολικού ωραρίου.

§  Να μην οργανώσετε μια μεγάλης κλίμακας σχολική συνέλευση ή να μην οργανώσετε κάτι σε ανάμνηση του πεθαμένου.

§  Οργανώστε ατομική και ομαδική συμβουλευτική.

§  Επαληθεύστε τα γεγονότα και να παρουσιάσετε το θάνατο ως αυτοκτονία.

§  Να έλθετε σε επαφή με την οικογένεια του θανόντος.

§  Να υπογραμμίσετε ότι κανένας δεν είναι ένοχος για την αυτοκτονία.

§  Να υπογραμμίσετε ότι υπάρχει διαθέσιμη βοήθεια και ότι η αυτοκτονία μπορεί να προληφθεί και ότι ο καθένας μπορεί να παίξει έναν ρόλο στην πρόληψη.

ΟΙ ΤΡΑΓΩΔΊΕΣ ΣΕ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΈΔΟ ΈΧΟΥΝ ΕΠΙΠΤΏΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΠΟΥ ΑΛΛΟΎ;

πχ COLUMBINE ΚΑΙ 9/11/01;

Τα περισσότερα παιδιά είδαν την εκτενή και ζωντανή εθνική κάλυψη των ειδήσεων του πυροβολισμού στην Columbine και της 9/11/01. Οι σχολικοί ανώτεροι υπάλληλοι πρέπει να προβλέψουν ότι θα υπάρχει αύξηση στα ακόλουθα:

§  Συναισθήματα φόβου για την ασφάλεια.

§  Αναγραφή συνθημάτων ή λεκτικές απειλές για χρήση βίας.

§  Απειλές τοποθέτησης βόμβας.

§  Φήμες για προσπάθειες μιμητισμού και αντιγραφής.

§  Ανάγκη να κουβεντιάσουν για ό,τι συνέβηκε.

§  Μεταφορά όπλων και άλλων εργαλείων στο χώρο του σχολείου.

Οι σχολικοί προϊστάμενοι πρέπει:

§  Να διεξάγουν συνεδριάσεις του προσωπικού για να προετοιμαστούν οι δάσκαλοι για να συζητήσουν για τη τραγωδία με τους μαθητές τους.

§  Να εξασφαλίσουν ότι οι συζητήσεις εστιάζονται στο πώς να γίνει το σχολείο ασφαλέστερο παρά να δίνουν αίγλη στους δράστες.

§  Να τοποθετήσουν την σχολική αστυνομία, τους διευθυντές και τους δασκάλους, σε εμφανή σημεία μέσα και έξω από το σχολείο ώστε να χαιρετούν τους μαθητές και να τους διαβεβαιώνουν για την ασφάλειά τους.

§  Να διαμορφώσουν το περιεχόμενο ενός μαθήματος για την πρόληψη βίας και την σχολική ασφάλεια που θα  χρησιμοποιηθεί για διδασκαλία  σε κάθε τάξη.

§  Να προβάλουν (και στους γονείς και στους μαθητές) τα προγράμματα πρόληψης που ήδη εφαρμόζονται. Εάν δεν υπάρχει κανένα τέτοιο πρόγραμμα, θα πρέπει να συγκροτηθεί μια ομάδα εργασίας για τη σχολική ασφάλεια και την πρόληψη βίας για να αναπτύξει αυτά τα προγράμματα.

Κάθε πυροβολισμός σε σχολείο ή πράξη της τρομοκρατίας που δημοσιοποιείται εθνικά έχει δραματικές επιδράσεις στα παιδιά μας. Όμως έχει παρατηρηθεί ότι πάρα πολλοί εκπαιδευτικοί επιμένουν να μην ξεκολλούν από το καθορισμένο αναλυτικό πρόγραμμα ενώ οι μαθητές τους χρειάζονται ευκαιρίες να συζητήσουν τους φόβους τους. Έτσι χάνονται αναξιοποίητες πολλές περιστάσεις διδακτικά κατάλληλες για δραστηριότητες σχετικές με τη σχολική ασφάλεια και την πρόληψη βίας. Οι μαθητές ανάφεραν ότι οι δάσκαλοι τους είπαν, παραδείγματος χάριν, "Ο μαθητής που απείλησε ότι έβαλε βόμβα έχει αποβληθεί", ή "Δεν υπάρχει τίποτα το ανησυχητικό για σας  – επιστρέψτε  στη δουλειά σας". Ο θάνατος οποιουδήποτε γνωστού στη σχολική κοινότητα δεν μπορεί να απλοποιηθεί ή να ελαχιστοποιηθεί. Κάθε σχολείο πρέπει να έχει ένα σχέδιο καλά διαμορφωμένο και έτοιμο να χρησιμοποιηθεί μετά από έναν θάνατο, ένα σχέδιο που αφορά στην διαχείριση των συναισθημάτων που εκδηλώνονται και που παρέχει βοήθεια σε κάθε ένα που ευρίσκεται σε διαδικασία λύπης ή θρήνου.

ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΕΝΕΣΤΕΡΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ

Τα τελευταία χρόνια έχουμε μεγάλη κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης των επακόλουθων των πυροβολισμών σε σχολεία και για αυτό είναι ζωτικής σημασίας να υπάρχουν διαθέσιμες ακριβείς πληροφορίες για τη σχολική ασφάλεια. Η τελική έκθεση της «Πρωτοβουλίας για Ασφαλή Σχολεία» από την αμερικανική μυστική υπηρεσία και το Υπ. Παιδείας υπογράμμισε ότι:

·      Ο αριθμός των βίαιων θανάτων σε σχολικούς χώρους έχει μειωθεί και τα τελευταία δέκα έτη ο μέσος όρος είναι 33 θάνατοι ετησίως

·      Τα σχολεία είναι οι ασφαλέστεροι χώροι για τα παιδιά

·      99% ή περισσότεροι από τους φόνους νεαρών ατόμων συμβαίνουν στο σπίτι, τη γειτονιά ή την κοινότητα.

Η επίθεση της 9-11-2002 στην Αμερική έχει επίσης πολλές σημαντικές επιπτώσεις στον προγραμματισμό της παρέμβασης σε κρίσεις στα σχολεία. Οι σχολικοί διευθυντές τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει σημαντικές βελτιώσεις στον προγραμματισμό παρέμβασης σε κρίση και υπάρχει ένας πλούτος διαθέσιμου υλικού για να βοηθηθούν. Πιο κάτω θα περιγράψω μερικά μαθήματα από το μέτωπο των σχολικών κρίσεων και θα παρουσιάσω ένα θεωρητικό πρότυπο για την οργάνωση των σχεδίων παρέμβασης σε κρίση. Η έμφαση θα είναι στην περιγραφή, με τρόπο πρακτικό και σύντομο, των καλύτερων πρακτικών στην παρέμβαση σε κρίσεις.

Γνωρίζοντας ότι θέτουν τον τόνο για την πρόληψη και τη διαχείριση μιας σχολικής κρίσης, οι διευθυντές συνεργάζονται με το προσωπικό υποστήριξης και το τοπικό ιατρικό προσωπικό και την αστυνομία. Επίσης εκπαιδεύουν όλο το σχολικό προσωπικό στην παρέμβαση σε κρίση με έμφαση στη διαχείριση του κύματος αστυνομικών, ιατρικού προσωπικού, μέσων ενημέρωσης και γονιών που εισβάλλουν σε ένα σχολείο μετά από μια κρίση.

Θεωρητικό πρότυπο για τα Σχέδια Αντιμετώπισης των Κρίσεων

Ο σχεδιασμός της αντιμετώπισης των σχολικών κρίσεων είναι ένας ευρύς τομέας ενεργειών και συχνά είναι δύσκολο για το σχολικό προσωπικό να προσδιορίσει  επακριβώς πώς να αρχίσει αυτό το φαινομενικά υπέρογκο έργο. Είναι ουσιαστικό να αρχίζουν από ένα θεωρητικό πρότυπο για να καθοδηγήσει τις προσπάθειές τους. Ο Caplan ανέπτυξε ένα γνωστό πρότυπο που προβάλλει τρία επίπεδα παρέμβασης σε κρίσεις. Αυτό το πλαίσιο διευρύνθηκε παίρνοντας υπόψη τα σχολεία και καλύπτει όλους τους τομείς του σχεδιασμού της αντιμετώπισης των κρίσεων. Οι σχολικοί προϊστάμενοι πρέπει να αναπτύξουν τα σχέδια αντιμετώπισης των κρίσεων και στα τρία από τα ακόλουθα επίπεδα:

1.   Πρωτοβάθμια πρόληψη, που αποτελείται από τις δραστηριότητες που εστιάζονται σε προσπάθεια να προλάβουν την εκδήλωση της κρίσης. Μερικά παραδείγματα είναι η παρέμβαση επίλυσης συγκρούσεων, ασφαλής χρήση των όπλων (σημαντικό στις ΗΠΑ), ασφαλής οδήγηση, προγράμματα πρόληψης αυτοκτονίας, εκπαίδευση του σχολικού προσωπικού στις πρώτες βοήθειες.

2.   Δευτεροβάθμια παρέμβαση,   η οποία περιλαμβάνει μέτρα που λαμβάνονται ευθύς αμέσως μετά την κρίση για να ελαχιστοποιήσουν τις συνέπειες και την κλιμάκωση. Παραδείγματα είναι η εκκένωση των μαθητών σε ασφαλή χώρο μακριά από τον κίνδυνο, το άνοιγμα του σχολείου το συντομότερο δυνατόν και χωρίς καθυστέρηση μετά από έναν θάνατο στη σχολική οικογένεια.

3.   Τριτοβάθμια παρέμβαση, η οποία περιλαμβάνει την μακροπρόθεσμη παρακολούθηση και βοήθεια σε εκείνους που έζησαν σοβαρή κρίση. Παραδείγματα μπορούν να είναι η παρακολούθηση και η υποστήριξη των φίλων αυτού που αυτοκτόνησε για περίοδο ενός έτους μετά από την αυτοκτονία και η ενίσχυση του σχολείου με προσωπικό υποστήριξης όπως οι σύμβουλοι και οι σχολικοί ψυχολόγοι. 

Οι σχολικοί διευθυντές τείνουν να προσεγγίζουν την παρέμβαση σε κρίσεις σαν να έχει μόνο ένα επίπεδο, την δευτεροβάθμια παρέμβαση. Παραδείγματος χάριν, σε μια τραγωδία στο γυμνάσιο στην οποία ένας βοηθός διευθυντής πυροβολήθηκε από έναν μαθητή κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού γεύματος στην καφετέρια, οι μαθητές και τα μέλη του προσωπικού περιέγραψαν με μεγάλη λεπτομέρεια τις σκέψεις και τις ενέργειές τους αμέσως μετά τον πυροβολισμό. Όμως, αρχικά εκδήλωσαν αντίσταση όσον αφορά την κρίσιμη ανάγκη για επιπρόσθετη βοήθεια προς το προσωπικό και τους μαθητές και για τη σημασία των δραστηριοτήτων πρόληψης με σκοπό να μειώσουν την χρησιμοποίηση των όπλων στο σχολείο. Η κρίση ήταν μια άριστη ευκαιρία να δημιουργηθούν προγράμματα πρόληψης και να αναπτυχθούν ομάδες παρέμβασης σε  κρίση με σκοπό να βελτιώσουν την ικανότητα του  σχολείου να αντιδρά σε τέτοια γεγονότα. Όλα τα σχολεία βιώνουν γεγονότα που προκαλούν κάποιας μορφής κρίση και η διεύθυνση πρέπει να επανεξετάσει κριτικά τον τρόπο που αντιμετώπισαν το γεγονός και να σημειώσει προσεκτικά τι λειτούργησε και τι όχι. Τα σχολεία πρέπει να προβλέπουν οποιουσδήποτε πρόσθετους τύπους κρίσεων που μπορεί να εκδηλωθούν και να διαμορφώνουν σχέδια αντιμετώπισης τους.

Ανάπτυξη των ομάδων παρέμβασης σε κρίση

Κάθε σχολείο ή εκπαιδευτική περιφέρεια πρέπει να εξετάσει τους πόρους και τις δυνατότητες που διαθέτει και στη συνέχεια να επιλέξει μια από τις ακόλουθες τρεις επιλογές στην οργάνωση των ομάδων:

1.   Μια  ομάδα σχολικού συγκροτήματος στην οποία κάθε μέλος της εργάζεται στο ίδιο κτήριο. Τα προφανή πλεονεκτήματα είναι ότι τα μέλη της ομάδας είναι εξοικειωμένα το ένα με το άλλο και με το σώμα των μαθητών και ότι μπορούν εύκολα και τακτικά να συναντηθούν για να επανεξετάσουν τα σχέδια παρέμβασης σε κρίση. Αυτή η προσέγγιση λειτουργεί καλά όταν ένα σχολείο είναι αρκετά μεγάλο ώστε να έχει στο συγκρότημα δικό του προσωπικό στις βασικές θέσεις (π.χ., νοσοκόμα, σύμβουλος, ψυχολόγος, και προσωπικό ασφάλειας). {Σημ. μτφρ: Στις ΗΠΑ τα μεγάλα σχολεία προσλαμβάνουν το δικό τους προσωπικό}.

2.  Μια  ομάδα σχολικής περιφέρειας στην οποία κάθε μέλος προσλαμβάνεται από τη σχολική περιφέρεια αλλά τοποθετείται και λειτουργεί σε διάφορα σχολικά κτήρια διασκορπισμένα σε όλη την περιφέρεια. Αυτή η διευθέτηση καθιστά την επικοινωνία και τον σχεδιασμό της παρέμβασης σε κρίση πιο δύσκολη απ'ό,τι σε μια προσέγγιση με βάση το σχολικό συγκρότημα. Ένας σύμβουλος ή μια νοσοκόμα μπορεί να πρέπει να καλύψει πολλούς χώρους συγχρόνως και ο ψυχολόγος μπορεί να πρέπει να κληθεί δια μέσου της κεντρικής ψυχολογικής υπηρεσίας ή διεύθυνσης. Είναι σημαντικό η ομάδα να περιλαμβάνει έναν αντιπρόσωπο από κάθε γυμνάσιο επειδή οι στατιστικές σαφώς δείχνουν ότι οι μαθητές γυμνασίου είναι περισσότερο σε κίνδυνο θανάτου από άσκηση βίας ή από ατύχημα.

3.   Μια  μεικτή ομάδα (περιφερειακή και δημοτική-κοινοτική) στην οποία μερικά μέλη της είναι υπάλληλοι της περιφέρειας και άλλα (π.χ. γενικό ιατρικό προσωπικό, επαγγελματίες ψυχικής υγείας ή αστυνομικοί) είναι υπάλληλοι υπηρεσιών της κοινότητας. Αυτή η διευθέτηση είναι δυσκολότερο να οργανωθεί  αλλά είναι απαραίτητη σε πολλές μικρές και αγροτικές σχολικές περιφέρειες προκειμένου να αναπτυχθούν ενιαία σχέδια. Μια σχολική περιφέρεια δεν πρέπει ποτέ να βρίσκεται στην ανάγκη  να συγκροτήσει σχέσεις με εξωτερικούς φορείς  μετά από την εκδήλωση της κρίσης.

Οι προγραμματισμένες συνεδριάσεις πρέπει να έχουν χρονοδιάγραμμα και πρέπει να περιλαμβάνουν εκπροσώπους από όλους τους φορείς που θα εμπλακούν. Στο παρελθόν, μερικά σχολεία απογοητεύθηκαν από την έλλειψη ανταπόκρισης από τις κοινοτικές υπηρεσίες. Εντούτοις, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι στις ΗΠΑ η συμμετοχή στη διαδικασία σχεδιασμού των παρεμβάσεων με εκπροσώπους των τοπικών και κρατικών υπηρεσιών και των σχολείων έχει βελτιωθεί μετά τα γεγονότα της 9/11/2001. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να είναι προσεκτικοί με τους εξωτερικούς επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή με ένα σχολείο την ημέρα μιας κρίσης και προσφέρονται εθελοντικά να βοηθήσουν. Θα πρέπει  να εξεταστούν οι βεβαιώσεις για τα προσόντα τους και η εμπειρία τους ώστε να εξασφαλισθεί ότι έχουν δεξιότητές που θα είναι χρήσιμες στην τρέχουσα κατάσταση. Ιδανικά, οι διευθετήσεις για να εντοπισθούν αυτοί οι επαγγελματίες και να δώσουν συνέντευξη για την επιλογή τους θα πρέπει να γίνουν προτού να εκδηλωθεί μια κρίση.

Τα σχολεία για να οργανώσουν τις ομάδες παρέμβασης σε κρίση μπορεί να πρέπει να ζητήσουν επιπρόσθετη βοήθεια από την περιφέρεια ή την κεντρική διεύθυνση. Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ μιας κεντρικής ομάδας και μιας επιτόπιας ομάδας. Σε μια προσπάθεια να αυξηθεί η ενημέρωση και η κατανόηση των υπηρεσιών που προσφέρονται από τις κεντρικές ή  τις επιτόπιες ομάδες, μπορεί να χρησιμοποιήσουν την διαφήμιση των υπηρεσιών τους και μέτρα εδραίωσης της αξιοπιστίας τους. Για παράδειγμα, εάν ένας σχολικός χώρος ή ένας διευθυντής δεν δέχεται την εξωτερική βοήθεια, η ομάδα μπορεί να καλέσει να προστεθεί στην ομάδα ένα μέλος του προσωπικού του χώρου που εναντιώνεται στο έργο της. Οι επιτόπιες ή οι ομάδες συγκροτήματος μπορούν από καλύτερη θέση να εργαστούν στην πρόληψη και οι κεντρικές ή περιφερειακές ομάδες μπορούν να βοηθήσουν με παρέμβαση μετά την εκδήλωση μιας κρίσης.

Από πόσα μέλη θα πρέπει να αποτελείται μια ομάδα παρέμβασης σε κρίση;

Ο σκοπός είναι μια ομάδα να έχει αρκετά μέλη ώστε να μπορεί να τους μεταβιβάζει καθήκοντα δεδομένου ότι είναι αδύνατο ένας διευθυντής να κάνει όλα όσα απαιτούνται μετά από μια κρίση. Σε ορισμένες  σχολικές περιφέρειες οι ομάδες έχουν 20 μέλη και έχουν σχέδια παρέμβασης σε κρίση 200 σελίδων. Όμως, σχέδια που είναι τόσο μεγάλα δεν θα μελετούνται από το σχολικό προσωπικό σε τακτική βάση και κατ’ ουσία είναι άχρηστα. Το θέμα του μεγέθους της ομάδας είναι τόσο διοικητικό όσο και κοινής λογικής. Έχω συστήσει η ομάδα να έχει μέγεθος πέντε έως οκτώ μέλη. Κατ’ ελάχιστον, η ομάδα για να μπορεί να βοηθήσει τον αρμόδιο διευθυντή πρέπει να περιλαμβάνει τα ακόλουθα μέλη:(1) ένα μέλος σύνδεσμο με τις ιατρικές υπηρεσίες, (2) ένα σύνδεσμο ασφάλειας, (3) ένα σύνδεσμο με τους γονείς και (4) ένα σύνδεσμο συμβουλευτικής ψυχολογικής στήριξης. Έτσι η ομάδα θα αποτελείται από πέντε μέλη-συνδέσμους και τα οποία θα μπορούσαν να ορίσουν επιπρόσθετα μέλη από το σχολικό προσωπικό για να τους βοηθήσουν. Η προσθήκη ενός μέλους με ρόλο συνδέσμου με τα μέσα ενημέρωσης και ενός συνδέσμου με το σχολικό συγκρότημα ή με το σχολικό προσωπικό θα ήταν χρήσιμη, αλλά ο προϊστάμενος του σχολικού συγκροτήματος μπορεί να προτιμήσει να ασκήσει αυτά τα καθήκοντα παρά να τα αναθέσει σε άλλους.

Πιθανές προπαρασκευαστικές δραστηριότητες

για τα Μέλη Ομάδας Παρέμβασης σε Κρίσης

Ορισμένες  πρακτικές ιδέες προετοιμασίας από τα μέλη του σχολικού προσωπικού και των ομάδων παρέμβασης σε κρίση είναι οι εξής:

Διοικητικό Επίπεδο

·      σύστημα επικοινωνίας έκτακτης ανάγκης με τα μέλη των ομάδων/ διοίκηση

·      γενικό σχέδιο εκκένωσης των σχολείων.

·      ορισμός σήματος  γενικής απομόνωσης του σχολείου.

·      φυλλάδιο με σημαντικές πληροφορίες που χρειάζεται η αστυνομία.

·      δημιουργία γραφείου παρέμβασης σε κρίση ή έκτακτης ανάγκης.

·      διαμόρφωση σχεδίων παρέμβασης σε κρίση που περιλαμβάνουν τις εξωσχολικές δραστηριότητες και τις δραστηριότητες κατά τις καλοκαιρινές διακοπές.

·      προσδιορισμός τόπου «συγκέντρωσης» για το σχολικό προσωπικό, τους μαθητές  και τους γονείς και ανάπτυξη σχεδίων για τη μεταφορά μεγάλων ομάδων σε εκείνο το σημείο.

·      διαδικασίες για κλείσιμο του σχολείου, πρόωρη διακοπή των μαθημάτων, χρησιμοποίηση του σχολείου ως καταφύγιο.

·      οδηγίες και δραστηριότητες των δασκάλων εάν χρειασθεί αναβολή των κανονικών μαθημάτων.

·      σχέδιο για τις κηδείες ή τις επιμνημόσυνες τελετές και τα μνημεία.

·      προσδιορισμός εναλλακτικών τρόπων επικοινωνίας με τους γονείς εκτός από το τηλέφωνο.

·      διαδικασίες για γρήγορη καταμέτρηση των παρόντων μαθητών.

·      Προσδιορισμός εναλλακτικών τρόπων μεταφοράς των μαθητών στο σπίτι.

Επίπεδο Σχολικού Προσωπικού

·      σύστημα επικοινωνίας έκτακτης ανάγκης για την προειδοποίηση και την ενημέρωση των δασκάλων.

·      διορισμός των δασκάλων σε διάφορα καθήκοντα.

·      σχέδιο για συνέλευση των δασκάλων και τη διάδοση μεταξύ τους πληροφοριών για τα πραγματικά γεγονότα.

·      οδηγίες για την αντιμετώπιση στην τάξη των παθόντων μαθητών.

·      εγκατάσταση καναλιών επικοινωνίας και αναφοράς από το προσωπικό των απειλητικών καταστάσεων.  

·      προσδιορισμός συστήματος-δέντρο τηλεφωνικής επικοινωνίας που περιλαμβάνει τους θυρωρούς, τους συντηρητές του σχολείου, τους μάγειρες, τους οδηγούς, κ.λπ.

Ιατρικό Επίπεδο

·      προσδιορισμός γραμμών επικοινωνίας έκτακτης ανάγκης για κλήση ιατρικής βοήθειας.

·      εκπαίδευση προσωπικού στις πρώτες βοήθειες και στην ιατρική έκτακτης ανάγκης. 

·      συζήτηση με τα τοπικά νοσοκομεία για θέματα της μεταφοράς και του διαθέσιμου δυναμικού.

·      προσδιορισμός του καταλόγου των μελών του προσωπικού που εκπαιδεύτηκε στις πρώτες βοήθειες και στην ιατρική έκτακτης ανάγκης.

·      παραγγελία και διατήρηση του ιατρικού υλικού έκτακτης ανάγκης.

·      σύστημα καταγραφής σε ποιους χορηγήθηκε ιατρική περίθαλψη και πού έχουν μεταφερθεί.

·      σχέδιο για την περίπτωση που δεν είναι διαθέσιμη σχολική νοσοκόμα στο χώρο του σχολείου.

·      συγκρότηση μιας ιατρικής ομάδας έκτακτης ανάγκης.

Επίπεδο Γονέα

·      σύστημα επικοινωνίας έκτακτης ανάγκης με τους γονείς όπως το τηλεφωνικό δέντρο, σελίδα διαδικτύου ή το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο.

·      σύστημα για κλήσεις έκτακτης ανάγκης ή επαφές με τους γονείς.

·      σύστημα χρησιμοποίησης εθελοντών γονέων μετά από μια κρίση.

·      δείγμα  επιστολών στους γονείς.

·      οργάνωση και συντονισμός της συνεδρίασης των γονέων.

·      σχέδια για τη διάδοση πληροφοριών στους γονείς για τα πραγματικά γεγονότα.

·      προσδιορισμός χώρου υποδοχής σοβαρά εκνευρισμένων γονιών.

Επίπεδο Ψυχολογικής Συμβουλευτικής

·      εκπαίδευση των σχολικών συμβούλων και των ψυχολόγων στον χειρισμό των συναισθηματικών αντιδράσεων.

·      καθορισμός  μιας αίθουσας για ασφαλή έκφραση των μαθητών και του προσωπικού μετά από το γεγονός ή συντονισμός για επίσκεψη προσωπικού υποστήριξης στις τάξεις που επηρεάστηκαν από τα γεγονότα.

·      προσυνεννόηση και σχέδιο για βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη εξωτερική συμβουλευτική υποστήριξη.

·      έγκαιρες προετοιμασίες για "τις επετείους" ενός τραγικού γεγονότος ή για ένα ειδικό μνημόσυνο.

·      περιοδικά παρακολούθηση και ανανέωση της επαφής με εκείνους που επηρεάστηκαν από μια κρίση.

·      ανάπτυξη στρατηγικών για αντιμετώπιση των συναισθημάτων μέσα στην τάξη.

Επίπεδο Μέσων Ενημέρωσης

·      καθορισμός ορίων και τρόπου αναχαίτισης των μέσων ενημέρωσης κατά τη διάρκεια του γεγονότος.

·      εκπαίδευση του προσωπικού στα ζητήματα μέσων ενημέρωσης, "για τα τι πρέπει και τι δεν πρέπει".

·      διευκρίνιση της πολιτικής της περιφέρειας για τα μέσα ενημέρωσης στο χώρο του σχολείου.

·      σύστημα καταγραφής αιτημάτων των μέσων ενημέρωσης και επαφών.

·      οργάνωση συνεντεύξεων τύπου.

Επίπεδο Ασφάλειας

·      προσδιορισμός της μεθόδου με την οποία η αστυνομία ειδοποιεί τα σχολεία για τα επικίνδυνα κοινοτικά γεγονότα.

·      προσδιορισμός της μεθόδου ενημέρωσης σε περίπτωση επιβολής του νόμου λόγω έκτακτης ανάγκης.

·      συντονισμός σχεδίων για τους μαθητές και το προσωπικό σε περίπτωση αστυνομικής επιχείρησης κατά τη διάρκεια ενός γεγονότος έκτακτης ανάγκης.

·      διασφάλιση ελεύθερης κυκλοφορίας έτσι ώστε το ιατρικό προσωπικό ή η αστυνομία να έχουν εύκολη πρόσβαση στο σχολείο.

·      ανάπτυξη θετικών σχέσεων με τους μαθητές και εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης.

Εθνικοί πόροι

Η Εθνική Ένωση των Σχολικών Ψυχολόγων (NASP) έχει ανταποκριθεί στις ανάγκες των σχολείων και των κοινοτήτων που δημιουργούνται από τα επακόλουθα της σχολικής βίας. 

Η NASP συγκρότησε το 1996 την «Εθνική Ομάδα Έκτακτων Αναγκών (NEAT) και είχα την τιμή να υπηρετήσω ως ο πρόεδρος της ομάδας για τα πρώτα τρία έτη. Όταν η ομάδα διαμορφώθηκε, κανένας από μας δεν φανταζόταν ότι έμελλε  ότι ένας ή περισσότεροι από μας στη συνέχεια θα καλούμασταν να προσφέρουμε επιτόπια στήριξη σε σχεδόν όλα τα σχολεία που στην Αμερική εκδηλώθηκαν προβλήματα και είχαμε πυροβολισμούς. Η ομάδα είναι επταμελής και οι συγκεκριμένοι σκοποί της είναι:

·      Προαγωγή της κατάρτισης στην παρέμβαση σε κρίσεις.

·      Παροχή άμεσης επιτόπιας βοήθειας όταν ζητείται στις κρίσεις που έχουν επιπτώσεις στα παιδιά και τα σχολεία.

·      Διεπαγγελματική διαβούλευση με τα σχολεία και τους σχολικούς ψυχολόγους που αντιμετωπίζουν μια τραγωδία, μέσω του τηλεφώνου και μέσω της αποστολής των γραπτού υλικού, σε ολόκληρη τη χώρα.

·      Υποστήριξη των τοπικών ενώσεων σχολικών ψυχολόγων για τη διαμόρφωση περιφερειακών ομάδων παρέμβασης σε κρίση.

Η NEAT έχει αναπτύξει συνεργασίες με οργανώσεις όπως η εθνική οργάνωση για τη βοήθεια θυμάτων (NOVA), το υπουργείο Παιδείας, ο αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός, η ομοσπονδιακή υπηρεσία έκτακτων αναγκών κλπ. Επίσης συνεργάζεται διεθνώς για να δημιουργηθεί ένα διεθνές δίκτυο και ένα ίδρυμα για την παρέμβαση σε κρίσεις.(www.naspweb.org/to NEAT  ).

Περίληψη

Στην Αμερική διάφορες εθνικές πρωτοβουλίες εστιάσθηκαν στη σχολική ασφάλεια και τα σχέδια παρέμβασης σε κρίση. Ορισμένα από τα ευρήματα είναι τα εξής:

·      δεν υπάρχει ένα προφίλ των μαθητών που συμμετέχουν σε πυροβολισμούς που να τους διαφοροποιεί ανάλογα με την εθνική καταγωγή, το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, την ακαδημαϊκά επιτυχία και το οικογενειακό υπόβαθρο.

·      στις περισσότερες περιπτώσεις, η εκδίκηση ήταν το κίνητρο και οι δράστες μίλησαν για τα βίαια σχέδιά τους σε άλλους μαθητές.

·      η πλειοψηφία των δραστών στα σχολεία ήταν θύματα εκφοβισμού στο σχολείο και είχαν σκέψεις αυτοκτονίας.

·      κάθε σχολείο πρέπει να δημιουργήσει μια ομάδα αξιολόγησης του κινδύνου που αποτελείται από (τουλάχιστον) τον διευθυντή, ένα δάσκαλο που έχει εξοικείωση με το μαθητή που πιθανόν να απειλεί άλλους, και έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας-σχολικό ψυχολόγο. Άλλα μέλη του σχολικού προσωπικού και της κοινότητας, γονείς και μαθητές θα πρέπει να κληθούν να συμμετέχουν ανάλογα με τις ανάγκες.

Η προσωπική εμπειρία μου ανέδειξε τα εξής σημαντικά συμπεράσματα για το σχολικό προσωπικό σε περίπτωση κρίσης:

·      Αναγνωρίστε ότι θα μπορούσε να συμβεί σε σας.

·      Ό,τι μαθαίνετε σε μια κατάσταση κρίσης βοηθά στην επόμενη κατάσταση, παρόλο που δεν υπάρχουν δύο καταστάσεις κρίσης που να μοιάζουν μεταξύ τους.

·      Τα σχέδια παρέμβασης σε κρίση πρέπει να ενημερώνονται κάθε χρόνο και τα μέλη των ομάδων παρέμβασης σε  κρίση πρέπει να έχουν κατανοήσει τα καθήκοντά τους.

·      Ο καθένας πρέπει να έχει ετοιμότητα για περίπτωση κρίσης και η παρέμβαση σε κρίση είναι «δικό μας ζήτημα» που απαιτεί ένα προετοιμασμένο σχολικό προσωπικό, σώμα μαθητών και κοινότητα.

Στις ΗΠΑ έχει αναγνωρισθεί ότι ο προγραμματισμός της παρέμβασης σε κρίση στα σχολεία ίσως δεν ήταν ποτέ τόσο σημαντικός όπως σήμερα μετά τα γεγονότα της 9/11/2001.

Όλα τα σχολεία χρειάζονται ένα προσεκτικά αναπτυγμένο σχέδιο παρέμβασης σε κρίση και δέσμευση συμμετοχής και από το προσωπικό και από τους μαθητές.

Οι σχολικοί προϊστάμενοι πρέπει να συντονίζουν τις προσπάθειες τους και τα σχέδια με τα τοπικά και εθνικά σχέδια και πρέπει προσεκτικά να μελετούν την διαθέσιμη βιβλιογραφία στο θέμα των κρίσεων σε σχολεία.

Έχω διαπιστώσει ότι η συμμετοχή του σχολικού ψυχολόγου ή του σχολικού σύμβουλου είναι ο βασικός παράγοντας στο αν ένα σχολείο είναι ή όχι έτοιμο για μια κρίση.

Additional Reading for Professionals

Brock, S., Lazarus, P., & Jimerson, S. (2002).  Best practices in school crisis prevention and intervention.  Bethesda, MD:  National Association of School Psychologists.

Poland, S., & McCormick, J. (1999).  Coping with crisis: Lessons learned.  Longmont, CO: Sopris West.

Poland, S., & McCormick, J. (2000).  Coping with crisis: Quick reference guide.  Longmont, CO: Sopris West.

Ο Εισηγητής Dr. Scott Poland είναι από το 1982 Διευθυντής Ψυχολογικών Υπηρεσιών σε σχολική περιφέρεια 70,000 μαθητών στις ΗΠΑ (Cypress Fairbanks , Houston, Texas). Η Διεύθυνση Ψυχολογικών Υπηρεσιών έχει βραβευθεί επανειλημμένα για το έργο της και έχει πάρει το εθνικό βραβείο Άριστων Σχολικών Ψυχολογικών Υπηρεσιών που δίνουν από κοινού τα αμερικάνικα σωματεία Εθνική Ένωση Σχολικών Ψυχολόγων (NASP) και Αμερικανική  Ψυχολογική Εταιρεία (APA). 

Εξελέγη πρόεδρος της Εθνικής Ένωσης Σχολικών Ψυχολόγων και το 1999 βραβεύθηκε για την προσφορά του.

Είναι μέλος της Εθνικής Ομάδας Έκτακτων Αναγκών (National Emergency Assistance Team) και για τρία χρόνια ήταν πρόεδρος της.

Συμμετείχε στην επιτροπή του προέδρου ΗΠΑ για την Βία της νεολαίας και πολλές φορές κατέθεσε ως ειδικός στο αμερικάνικο Κογκρέσο και σε ομάδες παρέμβασης μετά από τρομοκρατικά γεγονότα.

Είναι ένας εθνικά και διεθνώς αναγνωρισμένος εμπειρογνώμονας για προβλήματα κρίσεων στα σχολεία. Έχει  προσκληθεί μέχρι σήμερα για ομιλίες ή σεμινάρια  στην Κίνα, Τουρκία, Αγγλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Είναι συγγραφέας 4 βιβλίων και πολλών άρθρων που μεταφράσθηκαν σε έξι γλώσσες.

Polandnasp@aol.com

Μτφρ  Π. Χηνάς